Nowe odpowiedzi na stare pytania: odczarowanie talentu
Debata
Grafika: Maja Demska
Zapraszamy do udziału w serii spotkań i dyskusji zatytułowanych „Nowe odpowiedzi na stare pytania”. W ramach cyklu wspólnie zastanowimy nad rolą instytucji kultury wobec szybko zmieniających się warunków społecznych, politycznych, ekonomicznych czy kulturowych.
Nowe odpowiedzi na stare pytania: odczarowanie talentu
Jak zostaje się uznaną artystką w XXI wieku w Polsce? Czy wielkim twórcą trzeba się urodzić, czy może stać się nim przy odpowiedniej dozie samozaparcia i ciężkiej pracy? Co decyduje: odpowiednie pochodzenie, dobra edukacja czy po prostu zwykły łut szczęścia?
O tych kwestiach porozmawiamy podczas kolejnego spotkania z cyklu Nowe odpowiedzi na stare pytania, które poświęcimy książce Piotra Szenajcha Odczarowanie talentu. Socjografia stawania się uznanym artystą. Jej autor nie daje wiary prostym wyjaśnieniom, odczarowując zarówno mity o wrodzonym talencie i twórczym geniuszu, jak i przekonanie o świecie sztuki jako szczelnie zamkniętym, hierarchicznym systemie, dostępnym jedynie nielicznym.
Zamiast prostych wyjaśnień Szenajch proponuje uważne przyjrzenie się trajektoriom karier słynnych polskich artystów współczesnych oraz realnym warunkom w jakich powstaje sztuka. Jego badania, oparte na wielogodzinnych, biograficznych wywiadach z twórczyniami i twórcami, pokazują, że rzeczywistość świata sztuki jest o wiele bardziej złożona niż mogłoby się wydawać, a za artystycznym sukcesem stoi zwykle splot różnorakich, często nieoczywistych czynników i okoliczności.
W spotkaniu, poprowadzonym przez Dorotę Jarecką, wezmą udział Luiza Nader, Piotr Szenajch – autor książki Odczarowanie talentu oraz jeden z jej bohaterów: Zbigniew Libera.
dr Dorota Jarecka
historyczka sztuki, literaturoznawczyni, adiunkt w Instytucie Badań Literackich PAN. Autorka wystaw oraz tekstów z dziedziny społecznej historii sztuki i kultury wizualnej. W 2021 roku opublikowała Surrealizm, realizm, marksizm. Sztuka i lewica komunistyczna w Polsce w latach 1944–1948. Współautorka cyklu wystaw Erny Rosenstein w Fundacji Galerii Foksal w Warszawie (2011), w Galerii Art Stations w Poznaniu (2013) i w Muzeum im. Xawerego Dunikowskiego w Warszawie (2014) oraz książki Erna Rosenstein. Mogę powtarzać tylko nieświadomie / I Can Repeat Only Unconsciously (2014). Współredaktorka książek o artystkach: Krystiana Robb-Narbutt. Rysunki, Przedmioty, pracownia (2012), Natalia LL. Doing Gender (2013) Ewa Zarzycka. Lata świetności / Heyday (2016). W 2013 opublikowała Już trudno, wywiad-rzekę z Andą Rottenberg. Od 2016 roku prowadzi Galerię Studio w Warszawie, gdzie zainicjowała m.in. program wystaw związanych z historią i zbiorami Galerii Studio w Warszawie, otwierając galerię na współpracę międzynarodową, problematykę polityczną, społeczną i gender.
Zbigniew Libera
artysta. W latach 80. XX wieku współtworzył najciekawsze środowiska i przedsięwzięcia sztuki niezależnej w Polsce, m.in. łódzką Kulturę Zrzuty, grupę muzyczną Sternenhoch (z Jerzym Truszkowskim), czasopismo „Tango”, środowisko skupione wokół Zofii Kulik i Przemysława Kwieka. Był modelem do zdjęć Zofii Kulik. W stanie wojennym osadzony w więzieniu za druk prasy podziemnej (1982–1983). Jesienią 1989 roku wyruszył w roczną inicjacyjną „podróż na wschód”, do Egiptu i Izraela. Na początku lat 2000. współtworzył Warszawski Aktyw Artystów i dwie klubokawiarnie artystyczne: Baumgart/Libera oraz – z Mariolą Przyjemską i Tomaszem Kurzycą – Aurora. Czołowy przedstawiciel nurtu sztuki krytycznej, analizuje i krytykuje przyjęte konwencje, kulturę masową, tradycyjne modele wychowania, porusza kwestie manipulowania rzeczywistością przez media. Od połowy lat 90. tworzy „urządzenia korekcyjne”, obiekty będące przetworzeniem istniejących już produktów, przedmiotów masowej konsumpcji, m.in. Universal Penis Expander czy Body Master. Zestaw zabawowy dla dzieci do lat 9. Projektuje też przetworzone zabawki, odsłaniając mechanizmy wychowania, edukacji i tresury kulturowej, najgłośniejsze z nich to LEGO. Obóz koncentracyjny, Ciotka Kena i You Can Shave the Baby. Od lat 2000. zajmuje się głównie fotografią, a szczególnie specyfiką fotografii prasowej: tym jak media kształtują naszą pamięć wizualną i manipulują obrazem historii. Wystawiał na wielu wystawach zbiorowych i indywidualnych, m.in. na 45. Biennale di Venezia, w Museum of Contemporary Art w Chicago, w wiedeńskim Muzeum MUMOK, warszawskiej Zachęcie, w Jewish Museum w Nowym Jorku. Jest także reżyserem, ukończył Mistrzowską Szkołę Reżyserii Filmowej Andrzeja Wajdy. Zrealizował film fabularny Walser (2015). Współpracuje z reżyserami teatralnymi. m.in. Krzysztofem Warlikowskim, Magdą Szpecht, Katarzyną Kalwat, Mają Kleczewską. Zajmuje się także edukacją jako wykładowca na uczelniach wyższych, a w latach 2013–2016 zrealizował we współpracy z Aleksandrą Panisko ponad 50-odcinkowy cykl programów dla TVP Kultura Libera – przewodnik po sztuce.
dr hab. Luiza Nader
historyczka sztuki, profesorka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka książek: Konceptualizm w Polsce (2009) i Afekt Strzemińskiego. Teoria widzenia, rysunki wojenne, Pamięci przyjaciół – Żydów (2018). Jej badania koncentrują się przede wszystkim na sztuce XX wieku i współczesnej, ze szczególnym naciskiem na metodologie historii sztuki, teorie feministyczne, dyskursy pamięci oraz teorie afektu i traumy. Obecnie pracuje nad tematyką stanowisk świadków i obserwatorów w odniesieniu do raportów i zeznań z i o Holokauście. Na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie współkieruje (wraz z dr Mariką Kuźmicz) Laboratorium Muzeum Kobiet: cyklem seminariów, warsztatów, wykładów, wystaw i wydarzeń poświęconych teorii, praktyce i aktywizmowi feministycznemu.
dr Piotr Szenajch
adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Łódzkiego, specjalizuje się w socjologicznych badaniach biograficznych i dyskursywnych. Jest absolwentem Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych UW i Szkoły Nauk Społecznych IFiS PAN w Warszawie. Brał udział w szeregu projektów badawczych dotyczących pracy akademickiej i artystycznej. Autor książki Odczarowanie talentu. Socjografia stawania się uznanym artystą.
Jako zespół publicznej instytucji kultury zadajemy sobie pytania o to, jak powinniśmy funkcjonować. Jaki wpływ wywierają na nas i jakie możemy podejmować działania wobec aktualnych warunków geopolitycznych, nowej polityki historycznej wyłaniającej się w związku z rosyjską inwazją na Ukrainę, nasilającej się polaryzacji, postępujących przemian kulturowych w Polsce, rozwoju narzędzi technologicznych, rosnących nierówności społecznych czy kryzysu klimatycznego coraz mocniej determinującego nasze codziennie funkcjonowanie.
Przed MSN-em stoją duże wyzwania: przeprowadzka do nowej siedziby i związana z nią zmiana skali działań przy jednoczesnym osamotnieniu pośród „przejętych” instytucji kultury w Polsce. Na Muzeum ciąży duża odpowiedzialność. Publiczne dyskusje o kształcie naszej działalności chcemy prowadzić z wieloma środowiskami, tak by zadania, których się podejmujemy i cele, do których dążymy, widzieć i oceniać z różnych perspektyw. Do debat o roli i oczekiwaniach wobec instytucji kultury zapraszamy w większości osoby spoza świata sztuki. Wierzymy, że to pozwoli im spojrzeć na nurtujące nas kwestie z odpowiednim dystansem. Otwarta rozmowa o wyzwaniach, przed którymi stoimy, ma nam pomóc znaleźć nowe odpowiedzi na pytania, które zadajemy sobie od dawna.